آگاه‌سازی جامعه و مردم در زمینه پدافند غیرعامل بسیار مهم است و در این مسیر باید از ظرفیت‌های موجود همچون فضای مجازی، رسانه‌ها، ائمه جمعه، آموزش و پرورش و دیگر موارد بهره برد.
حال پرسش این است در شرایط موجود که کشور در ابعاد مختلف امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد تهدید دشمنان است، آیا سازمان‌ها، دستگاه‌ها و نهادهای ما در حوزه پدافند غیرعامل به میزان کافی آمادگی مقابله را دارند و در این میان مردم چگونه می‌توانند در این جبهه فعالانه و با هوشمندی ظاهر شوند؟
۲ دهه غفلت
محمد اسکندری، سرپرست معاونت توسعه فرهنگی و اطلاع‌رسانی سازمان پدافند غیرعامل در پاسخ به قدس می‌گوید: پدافند غیرعامل به مفهوم دفاع بدون اسلحه در شرایط پیش از وقوع بحران است. در واقع به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که نیاز به جنگ‌افزار ندارد و با اجرای آن‌ها می‌توان از اثر بحران روی تجهیزات، تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد و یا خسارات و تلفات را به حداقل کاهش داد. به عبارت دیگر، پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است.
وی با اشاره به اینکه پدافند غیرعامل که از آن به عنوان مقابله پیشدستانه با تهدیدات در لایه غیرنظامی هم یاد می‌شود تا سال ۱۳۸۲ در کشور مغفول بود، می‌افزاید: یک دلیل این موضوع این بود ما درگیر جنگ تحمیلی بودیم اما پس از آن و با ابلاغ تشکیل کمیته دائمی پدافند غیرعامل از سوی رهبر معظم انقلاب، موضوع متفاوت شد. از آن پس پدافند غیرعامل به دو دلیل به صورت جدی‌تر در دستور کار قرار گرفته است؛ نخست اینکه هر چه زمان می‌گذرد دنیا بیشتر فناورمحور می‌شود که این پدیده هم در ذات خود یک‌سری تهدیداتی دارد که بر اساس الگوهای قدیمی نمی‌توان با آن‌ها مقابله کرد. دلیل دوم هم به تغییر مدل و الگوی تهدید از سوی دشمن برمی‌گردد، یعنی امروز ایران در دفاع عامل به یک بازدارندگی رسیده است و دشمنان از اینکه وارد عرصه جنگ نظامی با ایران شوند پرهیز می‌کنند، بنابراین سعی دارند در عرصه غیرنظامی و از طریق روش‌های نوین مثل فناوری‌های سایبری که اساساً فاعل در آن‌ها مجهول است و امکان اثبات بزه هم ساده نیست، اقدامات خصمانه‌شان را پیاده کنند. به عبارت دیگر، دشمن برخلاف گذشته می‌خواهد از طریق اقدامات سایبری به اهدافش در حمله به زیرساخت‌ها که قطع کارکردهای آن‌هاست، برسد.
ضرورت آرایش دفاعی نوین
اسکندری در همین زمینه می‌افزاید: بنابراین ایجاد یک آرایش دفاعی نوین در برابر تهدیدات خارجی برای پایداری ایران در دهه‌های آینده بسیار ضرورت دارد و قطعاً جزو مهم‌ترین اقداماتی است که باید در حوزه نیروهای مسلح انجام شود.
وی با بیان اینکه سازمان پدافند غیرعامل در ۲۰ سال اخیر با تولید اسناد راهبردی، برگزاری رزمایش‌ها و تولید صنایع بومی در پدافند غیرعامل گام بزرگی را به سمت ارتقا و ایجاد آرایش دفاعی کشور در برابر لایه تهدیدات نوین و غیرنظامی برداشته است، می‌افزاید: مجموعه اقدامات و دستاوردهای پدافند غیرعامل در نهایت منتج به پایداری خدمات زیرساختی کشور در حوزه‌های آب، برق، حمل و نقل و... می‌شود و امروز اگر در این حوزه‌ها پایداری وجود داشته باشد در واقع دستگاه‌ها و سازمان‌ها توانسته‌اند عملکرد مثبتی داشته باشند و در غیراین صورت نشان از ضعف عملکردشان دارد.
اسکندری در خصوص ارزیابی سازمان پدافند عامل از میزان آمادگی دستگاه‌ها و سازمان‌ها در حوزه پدافند غیرعامل هم می‌گوید: شروع خوبی را در این عرصه داشته‌ایم اما تا دستیابی به نقطه ایده‌آل و مطلوب فاصله بسیار زیادی داریم، چون همان‌طور که اشاره شد دفاع از زیرساخت‌های حیاتی کشور در عرصه‌های نوین مثل حوزه سایبری یک دفاع فناوری‌محور و دانش‌بنیان است و این جنس دفاع با توجه به اینکه فناوری، یک عنصر پویا و فعال است و به‌طور دائم تغییر می‌کند نیاز به اقدامات خیلی بیشتری دارد. بنابراین در مجموع معتقدیم دستگاه‌ها نسبت به آن چیزی که باید باشند خیلی عقب‌افتادگی دارند و ضرورت دارد این حوزه به‌شدت تقویت شود.
ضعف دستگاه‌ها
سرپرست معاونت توسعه فرهنگی و اطلاع‌رسانی سازمان پدافند غیرعامل در پاسخ به اینکه پدافند غیرعامل در چه بخش‌هایی باید بیشتر تقویت شود، می‌گوید: در حوزه پدافند سایبری، چون در همین چند ماه اخیر شاهد بودیم حملات سایبری به برخی از مراکز صورت گرفته به نظر ما ضرورت دارد این آسیب‌پذیری‌ها هرچه زودتر برطرف شوند. احساس می‌کنیم برخی از دستگاه‌های اجرایی همچنان در حوزه ثبات امنیت سایبری و ثبات پدافند سایبری ضعف‌هایی دارند و ضرورت دارد این بخش بیش از گذشته تقویت شود. البته ضعف در ثبات امنیت سایبری فقط مختص ایران نیست بلکه همه کشورها با این مشکل روبه‌رو هستند، حتی آمریکا که ادعا می‌کند اینترنت را خلق کرده امروز در تأمین امنیت فضای سایبری به مشکل خورده است. در واقع این فضا، یک فضای کاملاً متفاوتی است و مدل جدیدی از آرایش دفاعی را هم می‌طلبد.
وی در پاسخ به اینکه دستگاه‌ها و سازمان‌ها تا چه اندازه ملزم به رعایت اصول و قواعد پدافند غیرعامل هستند، می‌گوید: عرصه پدافند غیرعامل بسیار گسترده است؛ یعنی پدافند سایبری، پدافند شیمیایی، پدافند پرتویی، پدافند کالبدی، پدافند زیستی و شهری و... را شامل می‌شود. ضمن اینکه نگاه سازمان پدافند غیرعامل در ۲۰ سال اخیر، مشورتی بوده و سعی می‌کرد با رویکردهای ایجابی موضوعات پدافند غیرعامل را در سطح دستگاه‌های اجرایی پیش ببرد اما الان با توجه به تصویب و ابلاغ قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور، اجرای دستورات این سازمان از سوی دستگاه‌ها الزام قانونی شده و با دستگاه‌ها و سازمان‌هایی که از ضوابط و مقررات صادره از سوی شورای پدافند استنکاف کنند برخورد قانونی خواهد شد. از این رو احساس می‌کنیم اجرای قانون یاد شده گامی بزرگ در ارتقای پایداری خدمات زیرساختی و حیاتی مردم باشد.
اسکندری در خصوص مهم‌ترین هجوم‌های غیرنظامی دشمن به زیرساخت‌های حیاتی کشور در یکی دو سال اخیر هم می‌گوید: با توجه به تنوع زیرساخت‌های ما حملات دشمن نیز متنوع و زیاد بوده است؛ مثلاً در طول مدت یاد شده ۱۰ حمله سایبری بزرگ به زیرساخت‌های حیاتی کشور را شاهد بودیم که با اقدامات پیشدستانه سازمان پدافند غیرعامل و تیم‌های پدافند غیرعامل دستگاه‌های اجرایی همه آن‌ها خنثی شدند.
نقش مردم در پدافند غیرعامل
اسکندری سپس به نقش مردم در پدافند غیرعامل می‌پردازد و درخصوص چگونگی حضور فعالانه افراد در این عرصه می‌گوید: مخاطب اصلی پدافند عامل، مسئولان و سطح حاکمیتی است. در واقع از عالی‌ترین سطوح مدیریت اجرایی کشور تا لایه‌های میانی و پایین آن را دربرمی‌گیرد؛ با وجود این در مدیریت بحران‌ها نقش مردم بسیار حیاتی است. مثلاً در همین حمله سایبری اخیر به زیرساخت سامانه هوشمند توزیع سوخت کشور، هدف دشمن نابودی زیرساخت و قطع کارکرد سامانه، تولید نارضایتی و در نهایت ایجاد فضای آشوب و اغتشاش بود اما مردم با درایت و رفتار مناسب خود، این فرصت را به وزارت نفت و دستگاه‌های امنیتی دادند تا بتوانند اختلال کارکرد در سامانه یاد شده را برطرف کنند. یعنی به تعبیری می‌توان گفت مردم حادثه یا حمله سایبری به این سامانه را مدیریت کردند.
وی با اشاره به اینکه مردم ما در مدیریت بحران تاکنون بهترین رفتارها را داشته‌اند، می‌افزاید: ضمن اینکه در حوزه آموزش‌های عمومی و همچنین در موضوعات پس از مرحله عامل، طرح و برنامه‌های مختلفی در حوزه پدافند غیرعامل وجود دارد که در بعضی از بخش‌ها توفیقات خوبی داشته‌ایم.
نظر شما